ÖLÜM YOLUNDA BARIŞ YÜRÜYÜŞÜ

Bundan tam 25 sene önceydi. Aylardan ise Temmuz.

Srebranitsa kasabasında yaşayanları korku almıştı. Yugoslavya’da iç savaş çıkmış, her yeri kendilerinin zanneden Sırplar, Boşnak şehirlerine saldırmaya başlamışlardı. Avrupa’nın göbeğinde, korku dolu bekleyiş vardı.

Boşnakların ellerinde, topraklarını korumak için çok fazla silahları yoktu. En büyük güvenceleri bölgede bulunan ve kendilerini korumakla görevlendirilen Birleşmiş Millet Barış Gücü askerleriydi. Üstelik Birleşmiş Milletler, Boşnakların yoğun olduğu Srebranitsa dâhil olmak üzere Boşnaklara ait altı yerleşim yerini de güvenli bölge ilan etmişti.



Verilen güvence o kadar yüksek sesle duyurulmuştu ki, uzak köylerden kasabalardan da birçok Boşnak, ailesini toplayıp, akın akın, güvenli bölge diye bildikleri Srebranitsa kasabasına geliyordu.



Srebranitsa, Hollandalı barış gücü askerleri tarafından korunuyordu. Hollandalı askerler, Barış gücünün kararı diyerek, tüm Boşnaklardan, evlerindeki kırık dökük 3-5 silahı da teslim etmesini istediler.

BARIŞ GÜCÜ, ŞEHRİ SIRPLARA TESLİM ETTİ

Sırp General Radko Mladiç, silahsızlaştırılan Srebranitsa’ya saldırılarını sıklaştırmıştı. Boşnakların toplanan silahlarını geri almak için yaptıkları başvuru, Barış Gücü Komutanı Thom Karremans tarafından reddedildi. Eğer Sırplar kente yaklaşırlarsa BM’ye ait savaş uçakları tarafından bombalanacaklardı.



Ancak BM yalnızca iki F-16’yı kent üzerinde uçuş yaptırmakla yetindi. Hollandalı askerler bir gece yarısı Bosna’daki BM Barış Gücü komutanı Fransız generalden aldıkları emir doğrultusunda kenti boşalttılar. Hollandalı Komutan Thom Karremans kendisine sığınan 25 bin mülteciyi ve şehri Sırplara teslim etti. Kentin teslim edilmesi sırasında, Mladiç ve Karremans karşılıklı kadeh tokuşturarak birbirlerine hediyeler bile verdiler. Bu utanç anı hem BM’nin hem de Hollanda’nın tarihine kara bir leke olarak geçti.

AĞIR SİLAHLARLA GİRDİLER

11 Temmuz 1995 günü, Sırp askerleri, tankların ve ağır makineli tüfeklerin de olduğu savaş araçları ve “Akrep” adı verilen, katil milis güçleri ile Srebranitsa kasabasına girdiler.



Bir kısım Bosnalı, kasabaya yapılan baskından kurtulabilmek umuduyla, gecenin karanlığında ormana sığındılar. Hedefleri, orman yolundan Saraybosna yakınındaki Nuzuk’taki güvenli bölgeye ulaşabilmekti. Önlerinde, 105 kilometrelik tehlikeli bir yol vardı.

Srebranitsa’nın içinde ise korkunç bir katliam yaşanıyordu. Bir bölüm Boşnak, can havliyle Srebrenitsa'nın hemen dışında, Potocari'de bulunan Hollandalı askerlerin denetimindeki BM Barış Gücü karargahında yaşama tutunmak istedi.  Hollandalı Barış Gücü askerleri, kendilerine sığınan Boşnakları da hiç utanmadan Sırplara teslim ettiler.

BÜYÜK ACILAR YAŞANDI

Sırplar, erkekleri, kadınları ve çocukları birbirlerinden ayırdılar. Otobüslere bindirdikleri erkekleri yakındaki pil fabrikasına götürerek kurşuna dizdiler. 10 yaşındaki kız çocukları da dahil, kadınların büyük bölümüne tecavüz ettiler.

Sonra orman yolundan kaçanların peşine düştüler. Esir alınan Boşnaklar, orman içinde saklanan akrabalarını isim isim çağırmaya mecbur tutuluyor, silah zoruyla “Sırplar bize bir şey yapmadı, size de yapmayacak” diye bağırtılıyordu.



Bu çağrıya inanıp saklandıkları yerlerden çıkan Boşnaklar da hemen orada öldürüldü. Üç gün içerisinde 8 bin 372 Boşnak katledilmişti. Bu ikinci dünya savaşından sonra yaşanan en büyük soykırımdı. Katledilenler, açılan ölüm çukurlarına, toplu mezarlara iş makinaları ile gömüldü.

KAÇAN BOŞNAKLAR GÜNLERCE ORMANDA YÜRÜDÜ

Srebrenitsa’dan kaçan binlerce Bosnalıdan çok azı, günler süren orman içindeki tehlikeli yolculuktan sonra 105 kilometre uzaklıktaki Tuzla yakınındaki güvenli bölgeye ulaşarak canını kurtarabildi. Ulaşanlar, açlığa ve susuzluğa dayananlar ve  “Akrep” adı verilen insan avcısı Sırp milisler tarafından ele geçirilmeyenlerdi.

 

Bosnalılar çok kötü günler geçirdiler. Evleri yakıldı, yıkıldı kurşunlandı, kadınlarına tecavüz edildi. Erkekleri öldürüldü. Savaş bittikten sonra toplu mezarlardan cesetler çıkartılmaya başlandı. DNA testleri yapılarak kimliklerın belirlenmesi uzun zaman alıyordu.



Srebranitsa yakınındaki Potacari’de büyük bir şehitlik oluşturuldu. Her yıl, katliamda öldürülen Bosnalılardan kimlikleri belirlenenlerin kemikleri, Potaçari’deki anıt mezarlığa törenle defnedilmeye başlandı.

DÜNYA KATLİMA SESSİZ KALDI

Uluslararası Adalet Divanı 2007'de, kasabada yaşananları "soykırım" olarak nitelendirdi ancak sorumlusunun Sırbistan olmadığına hükmetti. Rusya ise 2015'te BM Güvenlik Konseyi'ne sunulan ve kasabada yaşananları "soykırım" olarak nitelendiren bir karar tasarısını veto ederek, bu katliama sessiz kaldı.

Bosnalıların yüreklerine su serpen tek gelişme, Hollanda'nın Lahey kentinde eski Yugoslavya için kurulan Uluslararası Ceza Mahkemesinin, katliamdan sorumlu tutulan Bosnalı Sırp General Ratko Mladiç'i soykırımdan, insanlığa karşı suç işlemekten ve Srebranitsa katliamından suçlu bulması oldu. Mladiç müebbet hapis cezasına çarptırıldı.

ÖLÜM YOLUNDA BARIŞ YÜRÜYÜŞÜ

Srebranitsa’dan, orman yollarını kullanarak kaçanların arasından çok azı, o Temmuz sıcağında aç susuz günlerce yürüyerek, 110 kilometre ilerdeki Nezuk’a ulaşabildi. Bazıları, bu ölüm yürüyüşünde hastalıktan ve açlıktan hayatını yolda kaybetti. Kimisi ise, Sırp çetecilerin tuzağına düşerek öldürüldü.

Bu büyük katliamı unutturmamak için, Bosnalılar, ilk kez 2005 yılında Marş Mira “Barış Yürüyüşü” adı altında,  Bosnalıların canlarını kurtarmak için korku içerisinde yürüdükleri zorlu ölüm yolunu yürüyerek, katliamda ölenleri anmaya başladılar.



Yol, aktivistler tarafından, kaçış güzergahının tersinden yürünüyordu. Nuzuk’ta başlayan yolculuk, Srebranisca yakınındaki Potacari anıt mezarlığında sona erdiriyor, şehitlere dualar edilirken, kimlikleri yeni belirlenenlerin de defin işleri kalabalık bir törenle o gün gerçekleştiriliyordu.

Az sayıda insanla başlayan bu anma yürüyüşünde, yıllar ilerledikçe sayı artmaya başladı. Türkiye’nin yanı sıra Avrupa’nın birçok ülkesinden de bu acıya ortak olmak isteyen çok sayıda aktivist her sene 8-11 Temmuz arasında yapılan bu yürüyüşe katılmaya başladı. Türkiye’den katılmak isteyenler için, “Marş Mira Türkiye” gönüllüleri organizasyon kolaylığı sağlıyor.

BU TEMMUZ EN ANLAMLI YÜRÜYÜŞLERDEN BİRİ OLACAKTI

Bu sene, katliamın 25. yılıydı ve tahminen 20 bin kişi Nezuk’ta buluşarak, Potacari mezarlığına kadar, 105 kilometrelik yolu 3 günde yürüyecekti. Anlamlı olduğu kadar en çok katılım olması beklenen bu Marş Mira yürüyüşüne, ben de çok sevdiğim bir arkadaşım ile katılmayı kararlaştırıp, uçak biletlerimizi erkenden almıştık.



Ancak Bosna hükümeti, Covid-19 salgını nedeniyle bu anlamlı yılda, ancak 100 kişinin katılabileceği sembolik bir yürüyüş yapılmasına ve yürüyecek kişilerin, katliamda yakınlarını kaybeden Bosnalılardan oluşmasına karar verdi.



Potacari anıt mezarlığında bitecek yürüyüş sonunda, bu sene kimlikleri belirlenen 39 şehidin daha toplu cenaze töreniyle defnedileceği açıklandı..

Marş Mira’ya katılım her geçen sene biraz daha artıyor. Ölüm yolundaki barış yürüyüşünde, insanlar sessizce yürüyor. Yol boyunca, toplu mezarlar ve kurşunlardan duvarları delik deşik olan bir zamanlar mutlulukla yaşanan evler yürüyenleri geçmişin acılarına götürüyor.

YOLDA ÖLÜMÜN KARANLIK YÜZÜ HALA DURUYOR

Marş Mira’da, kortej her gün yaklaşık 35 km yol alıyor, geceleri ise ormanlık bölgede belirlenen yerlerde kamplar kuruluyor, çadırlarda uyunuyor. Gece yakılan ateşin başında, katliam tanıkları, kaçış sırasında yaşadıkları acıları yürüyüşçülerle paylaşıyor.



Yürüyüşe önceki yıllarda katılanların anlattıklarını göre, 3 gün boyunca o ölüm yolunda, hayatta kalmak için 105 km yürümeyi göze almış insanların ölümle mücadelesi, korkuları ve yaşadıkları çaresizlik fazlasıyla hissediliyor.



Ruhani bir yürüyüş oluyor. Bosnalı anneler, yol boyunca yürüyüşçülere meyve, çay ve su ikram ediyor. Yürüyüşçüler ise yol boyunca rastladıkları çocuklara, ülkelerinden getirdikleri oyuncakları ve kitapları armağan ediyorlar.



Tam bir kültür alış verişin yaşandığı, aynı zamanda acılara şahitlik edildiği yürüyüşte, son gün, yani büyük katliamın yapıldığı 11 Temmuz’da Srebranitsa’ya ulaşılıyor. O yıl içinde kemikleri bulunan ve kimlik tespiti yapılanlar, ruhlarının huzur bulacağı Potoçari anıt mezarlığına binlerce yürüyüşçünün katıldığı büyük törenle gömülüyor.

Bu sene Covid-19 engelledi ama önümüzdeki senelerde bu vahşeti unutturmamak için, Marş Mira’yı mutlaka yürüyeceğim.
BESİM GÜÇTENKORKMAZ

Not: Fotoğraflar, daha önceki yürüyüşlere katılanların çektikleri karelerden oluşmaktadır.

HABER GAZETECİLER CEMİYETİMİZİN 24 SAAT GAZETESİNDE DE YER ALDI.